In het begin van de 13de eeuw ontstond er een kleine nederzetting op de linkeroever van de Amstel, ter hoogte van de huidige Nieuwendijk. Het oudste Amsterdam was geen agrarische nederzetting. Er woonden ambachtslieden, zoals een smid en een wever.
Na 1250 verschenen er ook huizen aan de oostzijde van de Amstel. Tussen 1264 en 1275 werd de Dam in de Amstel gelegd. De groeiende nederzetting kreeg in 1275 het bekende tolprivilege van de Hollandse graaf Floris V. Vermoedelijk is Floris V ook de bouwheer van de stenen versterking, die in de jaren 1280 bij de Nieuwezijds Kolk werd gebouwd. Amsterdam groeide snel aan betekenis en kreeg rond 1300 stadsrechten. Er woonden toen al zo’n 1000 inwoners. Opgravingen geven een impressie van het vroege Amsterdam.
De eerste foto laat een huiswand van gevlochten wilgentakken zien in de opgravingsput aan de Nieuwendijk, 1979. De oudste huizen van Amsterdam waren kleine gebouwen van hout en vlechtwerk, met een vloer van klei en een open haardvuur. De tweede foto is van de westmuur van de versterking aan de Nieuwezijds Kolk. In 1994 werd een sensationele vondst gedaan: zwaar muurwerk uit de 13de eeuw. Het verdedigingswerk is in de jaren 1280 gebouwd, vermoedelijk in opdracht van de Hollandse graaf Floris V. Het heeft niet lang bestaan en was zeker in 1333 al weer verdwenen.
