Jongens en meisjes samen in de klas, dat vinden we nu heel normaal maar vroeger was dat anders. Meisjes stopten vaak al na de lagere school met leren. Jeltje de Bosch Kemper wilde daar verandering in brengen. In 1891 was zij medeoprichtster van de Amsterdamsche Huishoudschool, een opleiding voor meisjes, zodat ook zij verder konden studeren. Toch kregen meisjes hele andere vakken dan jongens: koken, sociale hygiëne, naaien, wassen en nog veel meer. Na de huishoudschool gingen veel meisjes trouwen en werden ze huisvrouw. Sommigen vrouwen gingen wél werken, bijvoorbeeld in de zorg, het onderwijs of als assistente. In de jaren zestig en zeventig veranderde de rolverdeling tussen mannen en vrouwen, en daarmee ook de kijk op de huishoudschool. Vrouwen wilden meer kansen en andere soorten banen. Daardoor werden huishoudscholen steeds minder relevant en in 1983 werd de Amsterdamsche huishoudschool opgeheven.
Vrouwen & Verwachtingen
Koken met Kennis
Op de huishoudscholen in Amsterdam hadden kooklessen een vaste plek in het rooster. Je zou misschien denken dat meisjes daar leerden om later als chef in grote keukens te werken, maar dat gebeurde bijna nooit. Koken werd vooral gezien als voorbereiding op het gezinsleven. Toen in 1891 de eerste Amsterdamsche Huishoudschool werd opgericht vonden veel mensen dat de man buitenshuis moest werken en dat de vrouw thuis het huishouden moest verzorgen. Deze taakverdeling kwam terug in de kookboeken. Daarin stonden verschillende recepten die de huisvrouwen konden maken voor mannen die zwaar, gematigd of lichte arbeid verrichten.
De kooklessen gingen dus over meer dan alleen het volgen van recepten. Leerlingen leerden waarom het belangrijk was om gezond en zuinig te koken. Daarom kregen ze het vak voedingsleer. Daar leerden de meisjes bijvoorbeeld hoeveel calorieën een mens per dag nodig heeft, welke vitamines in groenten zitten en waarom sommige producten meer energie geven dan andere. Daarnaast stonden vakken als scheikunde en warenkennis op het rooster. Bij warenkennis leerden de leerlingen hoe ze voedsel het beste konden bewaren. Vooral in de jaren na de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) en na de Tweede Wereldoorlog (1940-1945) maakten de leerlingen eenvoudige en goedkope gerechten, omdat veel ingrediënten toen schaars en duur waren. In deze tijd kookten de leerlingen vooral aardappelen, groente en vlees, en af en toe taarten en cakes als beloning.
Met deze combinatie van praktijk en theorie lieten de huishoudscholen in Amsterdam zien dat huisvrouw zijn een écht vak was. Koken betekende niet alleen achter het fornuis staan, maar ook verstandige keuzes maken over voeding.
Reclame in de Klas
Op de Huishoudschool was reclame nooit ver weg. In klaslokalen hingen reclameposters en de leerlingen kregen uitgelegd welk merk zeep het beste was. Dat deden de scholen niet zomaar, ze konden het geld van de adverteerders goed gebruiken. Tegelijkertijd was het handig voor de bedrijven. Door de reclame op school kregen zij mogelijk nieuwe kopers. Want als je op school leerde dat één merk zeep het beste was, waarom zou je dan ooit een andere kopen?
Reclame in de klas was dus heel normaal. De huishoudschool werd een plek waar handel en onderwijs samenkwamen. Hoe zou jij het vinden als er in je geschiedenislokaal reclame hangt voor een reisje naar de piramides of als de gymdocent ineens Nike promoot?
Nieuwe Apparaten, Oude Gewoontes
Technologische apparaten maken het dagelijks leven een stuk makkelijker. Stel je voor dat je elke week met de hand het tapijt in de voortuin moet uitklappen en schoonmaken. Dat kost veel tijd en moeite. Honderd jaar geleden was dit heel normaal, maar tegenwoordig is dat gelukkig anders. Met een stofzuiger is een tapijt binnen een paar minuten schoon. Apparaten zoals een stofzuiger, koelkast, strijkijzer en wasmachine gebruiken we elke dag, vaak zonder erbij stil te staan. Ze zijn een vast onderdeel van het huishouden geworden.
In de twintigste eeuw veranderde het huishouden razendsnel. Gasfornuizen, stofzuigers en later wasmachines deden hun intrede en maakten het werk thuis een stuk lichter. Je zou denken dat huishoudscholen meteen met deze nieuwe apparaten aan de slag gingen. Verrassend genoeg gebeurde dat juist niet.
De huishoudschool bleef lang vasthouden aan oude manieren van werken. In de jaren zeventig hadden veel mensen thuis al een wasmachine, maar op school leerden leerlingen nog wassen met de hand. Dit kwam onder andere door geldgebrek en doordat docenten vasthielden aan methodes van vóór de oorlog. Ook was niet iedereen er direct van overtuigd dat deze apparaten beter werkten dan de oude handtechnieken. Daarom liep de huishoudschool lange tijd achter op het moderne huishouden.
Die spanning tussen nieuwe technologie en wat je op school leert, bestaat eigenlijk nog steeds. Vind jij dat je op school zou moeten leren omgaan met nieuwe technologieën, zoals robots of kunstmatige intelligentie?
(H)echte Vriendschappen
Op de Huishoudschool speelden vriendschappen een belangrijke rol in het schoolleven van de leerlingen. De vrouwen waren lange dagen met elkaar, kregen dezelfde opdrachten en toetsen, moesten dezelfde regels volgen en gingen af en toe op een excursie. Juist de vriendschappen hielpen om deze verplichte onderdelen van het leven op school een stuk leuker te maken.
Daarnaast waren het de momenten buiten die verplichtingen, die de vriendschappen nog verder lieten groeien. Bijvoorbeeld tijdens corvee klusjes, in een korte pauze en op de plekken waar de leerlingen onderling wat vrijer konden bewegen en praten, zoals in een gezamenlijke woonkamer of de eetzaal. Wanneer je op het internaat zat, kon je zelfs tot laat kletsen met je kamergenoten.
Op deze momenten werden er grappen gemaakt, gedachten gedeeld en soms zelfs kattenkwaad uitgehaald. De leerlingen leerden elkaar beter kennen in hun schooljaren en bouwden hun eigen sociale wereld, vol humor, plezier en verbondenheid. De banden die de vrouwen met elkaar opbouwden, zorgden voor een fijne en veilige basis in een omgeving die vaak gestructureerd, met strenge regels en vol verwachting was. De vriendschappen tussen hen werd een oefenplek voor het volwassen leven: samenwerken, elkaar vertrouwen en advies en hulp bieden waar nodig was.
Sommige van deze vriendschappen hielden na de schooltijd ook nog stand, anderen verloren elkaar uit het oog, maar hun waarde tijdens die jaren op de Huishoudschool was onmiskenbaar en vormden in het moment échte hechte vriendschappen.
